Historia cechu
Wczesne wzmianki
Pierwsze wiadomości o rzemieślnikach w Zbąszyniu datuje się na początki XIV wieku. Wspomnieni w dokumentach historycznych średniowieczni przedstawiciele rzemiosła to m.in. kowale (najliczniejsi), krawcy, młynarze, tkacze sukna i płótna, szewcy, kuśnierze, ślusarze, czapnicy, kołodzieje, bednarze, cieśle, piekarze, piernikarze, garncarze, browarnicy, rybacy, rzeźnicy i czołnarze (wyrabiający łodzie). Miejscowi rzemieślnicy produkowali swoje wyroby głównie w celu zaspokojenia potrzeb miasta, zamku i najbliższej okolicy. Część z nich wywozili w głąb kraju, czy nawet za granicę.
Mniej więcej w tym czasie można było w mieście napotkać młyny wodne oraz wiatraki. Piętnastowieczny młyn wodny w Zbąszyniu był zlokalizowany tuż przy moście na ul. Mostowej. W mieście istniało też kilka browarów, które produkowało piwo na użytek miasta i okolicznych wiosek wchodzących w skład klucza Zbąskich. Co ciekawe, we wsiach zabronionio warzenia piwa, zobowiązując wiejskich karczmarzy do zaopatrywania się w ten produkt w mieście. Browarnicy zmuszeni byli ponadto do płacenia tzw. “czapowego” do skarbu królewskiego oraz tzw. „panewnego – na rzecz właściciela miasta. Czapowe zebrane tylko w jednym kwartale roku 1564 wynosiło 8 grzywien i 24 grosze. Pierwsza gorzelnia w mieście istniała już w 1581 r.
Miejscowi rzemieślnicy stowarzyszeni byli w cechach. W połowie XVI wieku do cechu należało 41 rzemieślników różnych zawodów, poza rybakami i piekarkami. Na czele stowarzyszenia stał Starszy Cechu, którego wybierali mistrzowie na corocznym zebraniu. Cechy miały zazwyczaj własne bractwa religijne i rządziły się własnymi ustawami – zatwierdzonymi przez właścicieli miasta i Radę Miejską. Ustawy te pod koniec XVI wieku brzmiały następująco :
„ Rzemieślnik, który chce zostać mistrzem i do cechu należeć, musi dać braciom cechowym dwie kłody piwa i pół grzywny na wosk do skrzyni brackiej, zdać egzamin przed starszymi cechu, pokazać świadectwo odbytej nauki i prowadzić się moralnie. Kto rozpoczyna naukę w zawodzie musi dać swojemu mistrzowi, u którego będzie się uczyć zawodu, kłodę piwa i 2 grosze na wosk do skrzyni brackiej. ”
Rzemieślnicy wyroby swoje mogli sprzedawać tylko na jarmarkach, w określonych terminach. Przyłapanie rzemieślnika na sprzedaży jarmarcznej w innym czasie groziło utratą całego towaru, który sprzedano oraz podziałem ogółu zysków na dwie części – jedną otrzymywał cech, a drugą władze miasta. W XVI w. rzemieślnicy płacili podatek na rzecz skarbu królewskiego, który wynosił 1 zł rocznie. W 1581 r. umieścili podatek o łącznej wartości 34 zł i 9 groszy.
W ostatniej dziesiątce lat XVII wieku najliczniejszą grupę rzemieślników stanowili tkacze sukna, którzy zamieszkiwali okolice dzisiejszego placu Wolności w zaułku tkackim. Ówczesny właściciel miasta, Ciświcki, w roku 1683 wydał nawet obejmujący tę grupę specjalny przywilej. Na drugim miejscu ilościowo znaleźli się piwowarzy, których przed rokiem 1705 było w mieście 20. Oprócz tego w mieście znajdowało się 17 szewców, 9 kuśnierzy, 3 rybaków, ślusarz i kowal. Nie są to z pewnością pełne dane, ponieważ pochodzą zaraz po drugim najeździe szwedzkim (1706), a trudno byłoby sobie wyobrazić, aby przed rokiem 1700 nie było w mieście piekarzy, garncarzy, stolarzy, krawców czy rzeźników.
Wiek XVIII / XIX
Dane statystyczne na koniec XVIII wieku podają następujących rzemieślników: 18 szewców, 18 gorzelników i winiarzy, 12 krawców, 12 sukienników, 6 piekarzy, 5 garncarzy, 4 rzeźników, 1 zegarmistrz. Nie jest to z pewnością cały obraz ilości poszczególnych reprezentantów miejscowego rzemiosła. Przemawiają za tym fakty istnienia przywilejów rzemieślniczych nadanych tutejszym rzemieślnikom przez wojewodę poznańskiego Stefana Garczyńskiego – ówczesnego właściciela miasta – i jego synów: generała Stefana i Edwarda. W ostatniej ćwierci XVIII w., za czasów Edwarda Garczyńskiego, w Zbąszyniu znajdowała się zespolona manufaktura tkacka licząca 30 krosień. Około roku 1700 przemysł tkacki był u szczytu rozwoju. Sprzedano wówczas sukna na sumę 3 tysięcy talarów rocznie. w
W roku 1789, w mieście i na przedmieściach odnotowano działalność 68 rzemieślników. W roku 1793 grupę tę tworzyło, w niezależnych od siebie cechach, osiemnastu szewców, dwunastu krawców i garncarzy, sześciu piekarzy i płatnerzy, czterech stolarzy, dwóch krawców tekstylnych oraz rymarzy, jeden zegarmistrz, bednarz, stolarz, kuśnierz, kołodziej, kapelusznik, folusznik ( rzemieślnik współpracujący z tkaczami sukna, które je spilśnia na foluszu), garbarz, młynarz, pasamonik, jedwabnik (wyrabiający tkaniny jedwabne), ślusarz, kominiarz i białoskórnik. Do stowarzyszonych należeli: rzeźnik, aptekarz, cyrulik, chirurg, łaziebnik (obsługujący łaźnie) i lekarz, a ponadto piętnastu gorzelników, piwowar i destylatownik (roczna produkcja wódki wynosiła bowiem wtedy 20 tys. litrów)
Pożary miasta w latach 1830 (Przedmieście aż do rzeki Obry) oraz Starego Miasta w latach 1845 i 1850 spowodowały upadek rzemiosła. W roku 1863 miasto liczyło zaledwie 800 mieszkańców, a co za tym idzie popyt na poszczególne wyroby drastycznie zmalał.
Wiek XX
W 1910 miasto liczyło już 4473 mieszkańców. Wzrosła w tym czasie także liczba rzemieślników. W mieście funkcjonowały 3 firmy budowlane zatrudniające około 100 rzemieślników: murarzy, cieśli, stolarzy, blacharzy i innych. Według spisu ludności z roku 1931 zanotowano w mieście następujących rzemieślników: 32 rzeźników, 29 krawców, 27 ślusarzy, 23 piekarzy, 20 stolarzy, 20 szewców , 11 kowali, 9 murarzy, po 8 kominiarzy, malarzy i siodlarzy, po 6 drogerzystów i fryzjerów, po 4 bednarzy i cieśli oraz 2 fotografów. Oddzielne cechy posiadali piekarzy i rzeźnicy. Inni rzemieślnicy należeli do Cechu Rzemiosł Różnych.
Oto nazwiska niektórych rzemieślników działających na terenie miasta w latach 30. XX wieku:
Piekarze: Antoniewski Kazimierz, Napierała, Herman Jokisch, Lemberg, Kruchiński Walter, Piotr Szczepaniak, Ludwik Woźniak, Willi Kouchiński, Zorkiewicz, Wojciech Cieśliński, Czesław Horowski, Tomasz Matuszewski, Franciszek Boch, Szymon Bażyński, Otto Szostek.
Rzeźnicy: Gerard Franke, Walenty Dulat, Franciszek Szczecina, Franciszek Ankiewicz, Ryszard Dłużewski, Bzyl, Stanisław Gołek, Jan Bajer, Franciszek Setny, Jan Rypiński, Piwecki, Leon Niedbał, Franciszek Nidbał, Felik i Kurt Werner.
Fryzjerzy: Leon Caliński, Stanisław Wiśniewski, Hilary Rau, Zinus Sauer, Jan Mania, Zeon Skrzypczak, Zeon Gostyński, Zeon Dankowski, Zenon Teicher, Król, Stanisław Maciejewski, Zenon Łuczak, Ramota.
Stolarze: Józef Rotche, Jan Tomaszewski, Józef Chłopek, Józef Duszczak, Gererd Przybylski.
Krawcy: Wiktor Gołek, Karpiszowa – Bączkowska, Andrzej Pakuła, Roman Dulat, Zubraniecki, Frnciszka Trocholepsza.
Szewcy: Bernard Nowacki, Jujeczka, Puterczyk, Józef Sobkowiak, Jan Antkowiak, Ignacy Piątek, Ignacy Rzepa, Wacław Utrata, Ignacy Bartkowiak, Ludwik Piotrowski, Jan Kwaśny, Musiał, Kazimierz Starszak.
Holewniarz: Antonii Zytkowiak
Sieodlarze Rymarze : Wincenty Mania, Wincenty Piosik, Maksymilian Karcz, Rogacki
Kowale: Florian Zehemann, Ambroży Boch, Kleidentz
Malarze: Stanisław Przybyła, Józef Marciniak, Sołtysik.
Kominiarze: Józef Kościński, Józef Napieralski.
Zegarmistrzowie , złotnicy :Zeon Nieziliński, Franciszek Marszałkiewicz .
Kamieniarze: Michał Franskowski, Walenty Wolny.
Bednarze: Cieśliński, Eichler.
kołodziej: Wojciech Tylkowski.
Fotografowie: Zeon Szymenderski, Sikorski.
Taki mniej więcej stan rzemiosła zbąszyńskiego dotrwał do czasów wybuchu II wojny światowej.
Historia najnowsza cechu
Początki zreorganizowanego zbąszyńskiego Cechu datuje się na 28 sierpnia 1994 r. – to tego dnia odbyło się spotkanie rzemieślników założycieli, podczas którego wybrano komitet założycielski. Przy obecności czternastu osób dokonano wyboru komitetu w składzie: Mieczysław Tobys. Tadeusz Wolny i Jan Pękala. Zadaniem komitetu było przygotowanie i załatwienie spraw rejestracji Cechu w Izbie Rzemieślniczej oraz w Sądzie Rejestracyjnym w Zielonej Górze. Pierwsze Walne Zgromadzenie członków CRR w Zbąszyniu odbyło się 11 listopada 1996 r. W tym czasie siedziba mieściła się w Urzędzie Miasta i Gminy Zbąszyń przy ul. Żwirki 1. W Wyniku przeprowadzonych wyborów w Zarządzie zasiadały następujące osoby:
Starszy Cechu – Zenon Łodyga
Członek Zarządu – Mieczysław Tobys
Członek Zarządu – Józef Smolarek
Członek Zarządu – Michał Tobys
Członek Zarządu – śp. Andrzej Adamczak
Członek Zarządu – Tadeusz Grychta
Członek Zarządu – Kazimierz Wróbel
Zastępca – Jan Rybak
Zastępca – Włodzimierz Grzeszkowiak
Zastępca – śp. Wojciech Kołata